Dana, 30. marta 1983. godine, Skupština opštine Tuzla, na sjednici Vijeća udruženog rada i Društveno-političkog vijeća, donosi Odluku o osnivanju Radne organizacije Zavoda za zaštitu i korištenje kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa u Tuzli. U članu 4. navedene Odluke je propisano da je djelatnost Radne organizacije u osnivanju istraživanje i evidentiranje nepokretnih i pokretnih dobara za koje se pretpostavlja da su od posebnog značaja za kulturu i historiju.
Nakon Rješenja Republičkog komiteta za obrazovanje, nauku, kulturu i fizičku kulturu Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine od 12. septembra 1984. godine i sklopljenih ugovora sa općinama, postaje regionalni Zavod za područje sjeveroistočne Bosne. Među prvim zapsolenicima Zavoda bili su stručni radnici iz oblasti arhitekture, historije, historije umjetnosti, etnologije, arheologije, šumarstva, koji su docnije ostvarili značajne rezultate u struci i nauci.
Prije agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu i rata 1992-1995. godine, Zavod je istražio, rekognoscirao i valorizirao oko 1500 lokaliteta i dobara kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa na području sjeveroistočne Bosne. Sve je to sadržano u pet obimnih elaborata/studija Kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa općina Živinice, Lopare, Kladanj, Zvornik i Tuzla kao i niz drugih pisanih, kartografskih i fotodokumentata.
Zakonom o preuzimanju prava i obaveza osnivača prema Zavodu za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzla, od strane Skupštine Tuzlanskog kantona, 21. juna 2000. godine, Zavod je nastavio rad kao Javna ustanova koja obavlja djelatnost od posebnog interesa za Kanton.
Od početka 21. stoljeća do danas, iako nedovoljno kadrovski kapacitirani, stručni timovi Zavoda su učestvovali na brojnim terenskim istraživanjima, rekognosciranjima, dokumentovanjima preko 1000 dobara i lokaliteta, izradi projektnih zadataka i projekata zaštite, sanacije i revitalizacije dobara kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa. Također, Zavod je pružao stručnu podršku Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine na terenskim istraživanjima i dokumentovanjima 55 nacionalnih spomenika, koliko ih je proglašeno na području Tuzlanskog kantona. Pored toga, Zavod je kroz izdavačku djelatnost sve ove godine radio na prezentaciji, afirmaciji i popularizaciji baštine, gdje se posebno ističe časopis „Baština sjeveroistočne Bosne“, koji u izdavaštvu Zavoda za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona u kontinuitetu izlazi od 2009. godine do danas.
Zahvaljujemo se nadležnom ministarstvu za kulturu, sport i mlade i Vladi Tuzlanskog kantona što prepoznaju značaj Zavoda, a posebno građanima, koji su dodatna snaga našim stručnim saradnicima u zaštiti i afirmaciji naslijeđa kao dijela nacionalnog i pojedinačnog identiteta svih nas.
U Tuzli, 30. marta 2023. godine Direktor i Upravni odbor Zavoda