Tokom 2018. godine Zavod za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona, u okviru projekta “Predstavljanja i afirmacije nacionalnih spomenika Tuzlanskog kantona u elektronskim i drugim aktuelnim medijima”, kroz posebno pripremljeni stručne priloge (tekst i odabrane fotografije), tokom 48 sedmica ove godine, prezentuje isto toliko nacionalnih spomenika sa područja Tuzlanskog kantona, koja ujedno predstavljaju najvrijednija dobra našeg naslijeđa.
Prezentovanje pojedinih nacionalnih spomenika a u cilju nihovog afirmisanja u javnosti nastavljamo sljedećim prilogom:
Nekropola sa stećcima na lokalitetu Jasik, naselje Gračanica, općina Živinice
Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika 2013. godine, proglasila je “Historijsko područje – Nekropola sa stećcima na lokalitetu Jasik u Gračanici, opština Živinice”, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Nacionalni spomenik čini nekropola sa 31 stećkom.
Naselje Gračanica, danas u istočnom dijelu općine Živinice, vrlo je staro. Postoji još u srednjem vijeku o čemu govore brojne starine u njemu a naročito nekropole sa stećcima. Samo svoje ime Gračanica duguje postojanju srednjovjekovnog grada na uzvišenju iznad naselja. I rijeka koja protiče kroz naselje naziva se Gračanica.
Gračanica u srednjem vijeku pripada župi pod nazivom Gostilj dok ostatak područja Gornje Spreče pripada župi Spreča.
Pored nekropole Jasik u Gračanici se nalaze još četiri lokacije stećaka sa pojedinačnim stećcima: lokalitet Obljak – sljemenjak; lokalitet Ragibovača – stub; lokalitet Banjevac – stub, koji se završava na sljeme i lokalitet Gračanički dol u blizini srednjovjekovnog utvrđenja Gradina – sljemenjak sa postoljem i ukrasom.
Na osnovi zastupljenih formi stećaka, nadgrobnici na lokalitetu Jasik mogu se datirati u kasni srednji vijek (14. i 15. stoljeće). U nekropoli se nalazi 31 stećak: 6 ploča, 2 sanduka, 20 sljemenjaka i 3 stuba. Stećci su fino klesani i dobro očuvani, dijelom utonuli u zemlju. Rađeni su od kvalitetnog materijala–krečnjaka.
Ukrašeno je 8 stećaka, čiji su ukrasni motivi: krug, uzdužna traka, rozeta (3 primjerka), dvostruka spirala (2 primjerka), polumjesec (5 primjeraka), krst i stilizovan krst, motiv koji simbolizuje krovnu konstrukciju kuće i motiv pravougaonika (2 primjerka). Ukrasi su rađeni tehnikom reljefnog ispupčenja (visoki i plitki) i udubljenja te urezivanja.
U literaturi se spominje i jedan stećak preko puta nekropole Jasik na livadi Ibrahima Ćasurovića, koji prilikom obrade lokaliteta za nacionalni spomenik nije evidentiran.
Poseban značaj ovom historijskom području daju blizina toponima Trzan, istoimenog izvora pitke vode, gdje se nalazila i stara vodenica nazivana istim imenom, kao i postojanje starije džamije sa haremom, koja je kasnije obnovljena, te stara lipa. Kroz koncentraciju kultnih mjesta i obreda; predslovenski, srednjovjekovni te kasnije muslimanski, održan je kontinuitet tradicijskih običaja na području sela Gračanice.
Projekat “Predstavljanja i afirmacije nacionalnih spomenika Tuzlanskog kantona u elektronskim i drugim aktuelnim medijima”, tokom 2018. godine, izvodi Zavod za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona, uz saglasnost i podršku nadležnog Ministarstva za kulturu, sport i mlade TK.